Hoogbegaafdheid kent een stereotype: Er zijn nog steeds veel mensen die bij het woord hoogbegaafdheid denken aan de verstrooide professor met een bril die zijn zondagmiddag het liefst achter een schaakbord spendeert.
Dit stereotype bevat natuurlijk wel enige vorm van waarheid, maar ligt ver naast de realiteit.
Betts en Neihart hebben een gedetailleerde lijst samengesteld waarin profielen van hoogbegaafde kinderen naar voren komen. Deze lijst schetst een beeld van de verschillende typen hoogbegaafde kinderen.
Profielen
De succesvolle leerling
Behaalt goede prestaties, vermijdt uitdaging, hecht veel waarde aan beloningen, heeft faalangst en is afhankelijk, wordt als een goede leerling beschouwd.
De uitdagende leerling
Is creatief, verveelt zich snel, is onstabiel, energiek en impulsief, houdt niet van autoriteit, is eerlijk en direct, wordt meestal als een uitdagende leerling beschouwd.
De onderduikende leerling
Wil graag bij de groep horen, is onzeker, kan onderpresteren, heeft een laag zelfbeeld, vermijdt uitdaging en is verlegen, wordt meestal als een rustige leerling beschouwd.
De opstandige leerling
Is gefrustreerd, depressief, heeft een slecht zelfbeeld, denkt onrealistisch, toont afkeer tegen autoriteit, hecht geen waarde aan beloningen, houdt van spanning en uitdaging, is creatief, isolerend, inconsistent, bekritiserend en heeft vele eigen interesses, is vaak een problematische leerling.
De dubbel-buitengewone leerling
Is aanstellend, toont intense woede, heeft een slecht zelfbeeld, is gevoelig voor ontmoediging, legt snel verbanden, loopt emotioneel achter, kan zeer goed problemen oplossen, houdt van complexiteit en werkt traag, wordt beschouwd als een ‘domme’ leerling.
De zelfstandige leerling
Is zelfverzekerd, zelfstandig, optimistisch, ondernemend, probeert veel uit, wil graag leren, heeft een afkeer van beperkingen en grenzen, heeft een hoge motivatie, is redelijk sociaal vaardig, zelfsturend en gedisciplineerd, wordt als een zelfstandige leerling beschouwd.
Begaafd of Hoogbegaafd
Er bestaat nog wel eens verwarring over het verschil tussen begaafdheid en hoogbegaafdheid. Hieronder worden enkele voorbeelden gegeven van begaafde tegenover hoogbegaafde personen.
Door de jaren heen zijn er vele definities van hoogbegaafdheid ontstaan. Geen van deze definities is alomvattend. Er zijn wel vele kenmerken en profielen van hoogbegaafden die tot een accurate definitie kunnen leiden.
Bij de uitleg van hoogbegaafdheid gebruiken wij hier het triadisch interdependentiemodel van Renzuli/Mönks. Dit model gaat ervan uit dat een persoon hoogbegaafd is als hij over een hoge intelligentie, motivatie en mate van creativiteit beschikt.
Hoogbegaafdheid = Intelligentie; Creativiteit; Motivatie.
De drie belangrijkste factoren waaraan hoogbegaafdheid wordt gemeten, zijn een hoge intelligentie, motivatie en mate van creativiteit. In veel gevallen denken mensen dat een persoon hoogbegaafd is wanneer hij een IQ van hoger dan 130 heeft.
Dit is onjuist, deze personen zijn niet per se hoogbegaafd maar wel hoogintelligent. Om onder de noemer ‘hoogbegaafd’ te vallen, moet een persoon naast een hoge intelligentie ook over veel motivatie en creativiteit beschikken. Omdat dit vrij abstracte termen zijn, worden ze hieronder kort beschreven.
Intelligentie
De eerste en meest bekende indicator van hoogbegaafdheid is een hoge intelligentie. Intelligentie wordt vaak gemeten in een IQ-test. De algemene norm die gehanteerd wordt voor hoogbegaafdheid is een IQ hoger dan 130.
Let erop dat IQ-testen slechts een indicatie geven en nooit als absoluut oordeel beschouwd dienen te worden.
Creativiteit
De tweede indicator, creativiteit, is soms nog wel eens lastig om te herkennen. Van creativiteit spreken we bij het op originele wijze oplossen of bedenken van problemen.
Bij veel hoogbegaafde kinderen valt dit te herkennen tijdens de rekenlessen.
Hoogbegaafde kinderen vinden vaak zelf een alternatieve methode om een som op te lossen. Tijdens normale gesprekken zal een hoogbegaafd kind vaak alternatieve voorstellen doen en vragen waarom iets op een bepaalde manier gebeurt.
Motivatie
De laatste indicator, motivatie, is het lastigst te herkennen. Dit komt doordat er ook veel kinderen met een normale intelligentie een hoge motivatie hebben.
Een hoogbegaafd kind zal enkel zijn motivatie tonen als hij werkelijk wordt uitgedaagd of ergens gepassioneerd over is.
Focus en taakgerichtheid
Dit is vaak lastig te herkennen omdat een hoogbegaafd kind zelden wordt uitgedaagd. Wanneer een hoogbegaafd kind wel wordt uitgedaagd, zal hij ‘bijna’ obsessief gedrag vertonen waarbij hij zich volledig concentreert op zijn taak.
Hoogbegaafde kinderen zijn dan lastig van hun taak af te houden en werken gemakkelijk in de pauze of zelfs een hele dag door.
Hoogbegaafdheid Kenmerken
Hoogbegaafdheid is ook te verdelen in veelvoorkomende kenmerken van hoogbegaafden. Deze geven een grof beeld van een hoogbegaafd persoon.
Let erop dat niet ieder hoogbegaafd persoon aan elk van deze kenmerken zal voldoen. De meeste hoogbegaafden hebben ten minste tien van deze kenmerken, maar er zijn ook hoogbegaafden die er slechts een paar hebben.
Rationele kenmerken
– Heeft een hoge intelligentie
– Legt enorm snel verbanden
– Heeft een grote woordenschat
– Denkt stappen vooruit
– Begrijpt een persoon voordat hij uitgesproken is
– Kan snel leren, slaat vele stappen over en vult deze zelf in
– Heeft een uitmuntend geheugen
FILOSOFISCHE KENMERKEN
– Heeft vele interesses
– Wisselt vaak van interesses
– Is zeer perfectionistisch
– Wordt graag serieus genomen
– Stelt vele ‘waarom’-vragen
– Heeft een sterk rechtvaardigheidsgevoel
– Toont een grote ethische betrokkenheid en een sterk inlevingsvermogen
– Is bekritiserend (voornamelijk op regels en structuren)
Creatieve kenmerken
– Is autodidactisch (zelf lerend)
– Ziet verbanden waar anderen deze niet zien
– Heeft aan apart gevoel voor humor en taal
– Leert door te proberen
– Bedenkt nieuwe theorieën en structuren
– Speelt met kennis, maakt vreemde combinaties
– Zet geleerde vaardigheden makkelijk op nieuwe gebieden in
– Is ondernemend
Misdiagnose ADHD
Misdiagnoses komen bij Hoogbegaafdheid heel vaak voor. Hoogbegaafden worden helaas vaak verkeerd begrepen en dan wordt ADHD vastgesteld. Mede ingegeven door volwassen mensen op een school of in een gezin.
Die systematiek om een ADHD vast te stellen staat als volgt in handleidingen voor Kinder- en Jeugdpsychiatrie:
Aandachtstekort-/hyperactiviteitsstoornissen
(Attention Deficit Hyperactivity Disorder)
(Bron: Verhulst, F.C., Verheij, F., Ferdinand, R.F. (2003) Kinder- en Jeugdpsychiatrie. Psychopathologie. Blz 367)
Ontwikkeling:
Vermoeden van ADHD ontstaat meestal bij ouders en/of leerkracht:
- rekening houden met het ontwikkelingsstadium van een kind
- rekening houden met de context waarbinnen het functioneert
- nagaan in hoeverre de ontwikkeling van het kind op cognitief vlak (leerprestaties) te lijden heeft onder de mogelijke ADHD
- nagaan in hoeverre de ontwikkeling van het kind op emotioneel-sociaal vlak te lijden heeft onder de mogelijke ADHD
- niet alleen de scores van een gedragsvragenlijst maar veel meer de totale inschatting van hoe het met kind gaat en de inschatting van de belasting en de draagkracht van school en ouders dienen bepalend te zijn voor het beleid
- aan te bevelen is een verwijzing naar een tweede lijn diagnostiek
Een hoogbegaafde kan dus voordat er goed en wel duidelijk is wat speelt, in de molen komen en de meest afgrijselijke drugs voorgeschreven krijgen.
Dat mogen we kinderen toch niet aan doen?